Laboratuvarda analizi yapılabilen biyolojik numuneler kan, idrar, beyin omurilik sıvısı (BOS), ter ve tükürük olarak sayılabilir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Klinik ve Laboratuvar Standartları Enstitüsü (CLSI), Avrupa Klinik Kimya ve Laboratuvar Tıbbı (EFLM) gibi kurum ve kuruluşlar çeşitli prosedürler yayınlayarak numune türlerinin hangi koşullarda alınması gerektiğini anlatmaktadır. Gaita ve idrar hariç tüm vücut sıvılarına ilişkin numunelerin sonuç raporlandıktan sonra en az 24 saat uygun koşullarda saklanması esastır. Ancak, belirlenen süre içerisinde sonuç değerleri değişebilecek test numunelerinin saklama süresine, ilgili laboratuvar uzmanı tarafından karar verilmelidir.
Alınan kan örneklerin de kontaminasyonun yani bulaşmanın önlenmesi ve buharlaşma ile kan içerisindeki uçucu olmayan maddelerin konsantrasyonunun artmaması için tüplerin kapakları mutlaka kapalı bir şekilde muhafaza edilmelidir. Numune direk olarak güneş ışığı almayacak şekilde pıhtılaşma süreci bitene dek ortalama 20-25 dakika oda ısısında dik pozisyonda bekletilmelidir. Bu süre sonrası serumun santrifüj ile pıhtıdan ayrılması gerekir. Santrifüj yapılmadan bekletilen numunede hemolize bağlı çeşitli parametrelerde değişiklik ortaya çıkabilir. Numunenin tam kan, yani sitratlı ya da edtalı tam kan olarak uzun süre bekletilmesi, örnekteki elektrolit konsantrasyonlarında, enzimlerin aktivitesinde, hematoloji ve pıhtılaşma parametrelerinde çeşitli değişikliklere yol açar.
Bu sebeple numunelerin saklanması hususunda yapılması gerekenleri şu şekilde özetleyebiliriz.
• Laboratuvara gelen numuneler 1 saati geçmeyecek şekilde hemen çalışılmaya başlanmalıdır.
• Kanı dondurmak hemolize neden olur. Bu sebeple santrifüj edilerek serum veya plazması ayrılmamış kan dondurulmamalıdır. Bekletilecek olan numuneler, mutlaka santrifüj edildikten sonra +4 °C ’de buzdolabında ağzı kapalı olarak muhafaza edilir.
• Uzun süre muhafaza edilecek numuneler, çalışılacak testin özelliğine göre prospektüste belirtilen koşullara uygun olarak -20 °C ’de ağzı kapalı olarak saklanır.
• Serum veya plazma en geç 4 saat içinde çalışılmalıdır. Çalışılmadığı takdirde +4 °C ‘de buzdolabında ağzı kapalı olarak muhafaza edilir.
• 12-24 saatten fazla bekletilen serum +4 °C ’de saklansa bile numunelerin değerlerinde değişmelere neden olmaktadır. Bu yüzden serumun dondurulması daha doğrudur ve bu sayede serumdaki birçok analiz bozulmadan aylarca saklanabilir. Dondurulmuş serum çalışılacağı zaman oda sıcaklığına getirilerek çalışılır.
| Test Adı | 15-25 °C Saklama Koşulu |
|---|---|
| PT * | 8 SAAT |
| APTT* | 4 SAAT |
| D Dimer** | 3 SAAT |
| Fibrinojen * | 8 SAAT |
Mavi kapaklı Koagülasyon tüpüne alınmış numuneler santrifüj edilip plazma halinde saklanmalıdır.
K2Edtalı tüpe alınmış numuneler tam kan olarak saklanmalıdır.
| Test Adı | 2-8 °C’de Saklama Süresi | -20 °C’de Saklama Süresi |
|---|---|---|
| Troponin I | 2 gün | 4 ay |
| Kütle CKMB | 2 gün | 5 ay |
| B-HCG | 3 gün | 4 ay |
Kardiyak testlere ait biyokimya tüpüne alınmış kan numuneleri santrifüj edilip serum olarak saklanmalıdır.
| Test Adı | 20-25 °C Saklama Koşulu | 2-8 °C Saklama Koşulu | -20 °C Saklama Koşulu |
|---|---|---|---|
| Glikoz | 2 gün | 7 gün | 1 ay |
| Albumin | 7 gün | 1 ay | 5 ay |
| ALP | 1 gün | 7 gün | 2 ay |
| ALT | 3 gün | 7 gün | - |
| AST | 4 gün | 7 gün | 3 ay |
| Amilaz | 7 gün | 7 gün | 1 yıl |
| Kalsiyum | 7 gün | 3 hafta | 8 ay |
| T. Kolesterol | - | 7 gün | 3 ay |
| CK | 4 saat | - | - |
| Kreatinin | 7 gün | 7 gün | 3 ay |
| CRP | 3 gün | 8 gün | - |
| D. Biluribin | 1 gün | 7 gün | 3 ay |
| GGT | 7 gün | 7 gün | 1 yıl |
| NA | 1 gün | 14 gün | 1 yıl |
| K | 1 gün | 7 gün | 1 yıl |
| CL | 1 gün | 7 gün | 1 yıl |
| Demir | 7 gün | 3 hafta | 1 yıl |
| LDH | 2 gün | 4 gün | - |
| Fosfor | 1 gün | 4 gün | 1 yıl |
| T. Biluribin | 1 gün | 7 gün | 6 ay |
| UIBC | 7 gün | 3 hafta | 1 yıl |
| T. Protein | 6 gün | 1 ay | 2 ay |
| TG | 2 gün | 7 gün | - |
| HDL | 2 gün | 7 gün | 3 ay |
| Üre | 2 gün | 7 gün | - |
| Ürik Asit | 3 gün | 7 gün | 6 ay |
| RF | 24 saat | 3 gün | 1 ay |
| ASO | 2 gün | 2 gün | 6 ay |
| HBA1C Tam Kan | - | 1 gün | - |
| BOS Protein | - | 1 gün | 6 gün |
Biyokimya kan tüpüne alınmış numuneleri santrifüj edilip serum olarak saklanmalıdır.
Edtalı tüpe alınan HbA1C testine ait numuneler tablodaki gibi tam kan olarak saklanmalıdır
| Test Adı | 2-8 °C’de Saklama Süresi | -20 °C’de Saklama Süresi |
|---|---|---|
| AFP | 7 gün | 3 ay |
| Beta HCG | 3 gün | 12 ay |
| Ca15.3 | 5 gün | 3 ay |
| Ca 19.9 | 30 gün | 3 ay |
| Ca 125 | 5 gün | 3 ay |
| CEA | 7 gün | 6 ay |
| DHEA-S | 2 gün | 2 ay |
| Estradiol | 2 gün | 2 ay |
| Ferritin | 7 gün | 12 ay |
| Free PSA | 5 gün | 3 ay |
| Free T3 | 7 gün | 1 ay |
| Free T4 | 7 gün (Ayırma jeli içeren tüplerde alınan serumun stabilitesi 2-8 °C’de 48 saat) | 1 ay |
| Folat | 2 gün | 1 ay |
| FSH | 14 gün | 6 ay |
| LH | 14 gün | 6 ay |
| Parathormon (PTH) | Serum: 15-25 °C’de 8 saat, 2-8 °C’de 2 gün, -20 °C’de 6 ay stabildir. | Plazma: 15-25 °C’de 2 gün, 2-8 °C’de 3 gün, -20 °C’de 6 ay stabildir. |
| Progesteron | 5 gün | 6 ay |
| Prolaktin | 14 gün | 6 ay |
| Total Testosteron | 7 gün | 6 ay |
| Total PSA | 5 gün | 6 ay |
| B12 vitamin | 2 gün | 2 ay |
| TSH | 7 gün | 1 ay |
| İnsulin | 2 gün | 7 gün |
| 25 OH D Vitamin | 12 gün | 1 yıl |
Hormon testlerine ait biyokimya tüpüne alınmış kan numuneleri santrifüj edilip serum olarak saklanmalıdır. PTH testi için Edtalı tüpe alınmış kan örnekler santrifüj edilip plazma olarak saklanmalıdır.
Sodyum Sitrat içeren numune: 25 °C’de 2 saat, 4 °C’de 12 saat.
EDTA içeren numunede Hg, HTC, WBC, Lökosit sayımı: 23 °C’de 24 saat, 4 °C’de 48 saat.